Από το 1977, που ιδρύθηκε το Ιστορικό Αρχείο Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων έως τις μέρες μας, έχει λάβει τις ακόλουθες ονομασίες:
• Τμήμα Αρχείου Μνημείων (ΥΠΠΕ/ΓΔΑΑ/ΔΑΜΔ, Π.Δ. 941/1977)
• Τμήμα Αρχείου των Υπηρεσιών των Αρχαιοτήτων (ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΔΕΑΜ/ΤΑΥΑ, Π.Δ. 191/2003)
• Τμήμα Διαχείρισης Ιστορικού Αρχείου Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων (ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΔΕΑΜΤΠΠΑ/ΤΔΙΑΑΑ, Π.Δ. 104/2014, ΦΕΚ 171 Α΄)
• Τμήμα Διαχείρισης Ιστορικού Αρχείου Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων (ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΔΕΑΜ/ΤΔΙΑΑ, Π.Δ. 4/2018)
Σύμφωνα με το Π.Δ. 4/2018 (ΦΕΚ Α΄ 7) μεταξύ των αρμοδιοτήτων του Τμήματος Διαχείρισης Ιστορικού Αρχείου Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων της Διεύθυνσης Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων ορίστηκε η τήρηση του Αρχείου των Υπηρεσιών των Αρχαιοτήτων και των Υπηρεσιών Αναστήλωσης από τη σύστασή τους μέχρι σήμερα. Το ανωτέρω Αρχείο φυλασσόταν αρχικά στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στα προσκτίσματα του οποίου βρισκόταν από το 1964 η έδρα της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως. Το 1967 πραγματοποιήθηκε η μεταφορά της Υπηρεσίας στην οδό Αριστείδου 14 και το αρχειακό υλικό των παλαιότερων ετών (Ιστορικό Αρχείο) φυλάχθηκε σε χώρους του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Το 1994 το Υπουργείο Πολιτισμού απέκτησε μόνιμη πια στέγη στο κτήριο της οδού Μπουμπουλίνας 20-22.
Το αρχειακό υλικό, που φυλασσόταν τόσο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όσο και στην οδό Αριστείδου 14 άρχισε να συγκεντρώνεται σταδιακά από το 1997 και εξής στο κτήριο του Αρχείου Μνημείων και Δημοσιευμάτων στην οδό Αγίων Ασωμάτων 11. Το επίπονο έργο της μεταφοράς του αρχειακού υλικού πραγματοποιήθηκε από την αρχαιολόγο Χριστίνα Μερκούρη με πρωτοβουλία του τότε Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Αρχείου Μνημείων και Δημοσιευμάτων κ. Πάντου Πάντου, θεμελιωτή του Εθνικού Αρχείου Μνημείων. Από το 2008, το ιστορικό αρχείο της Κεντρικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στεγάζεται στο ειδικά διαμορφωμένο κτήριο της οδού Ψαρομηλίγκου 22.
Η δημιουργία του Ιστορικού Αρχείου από την Αρχαιολογική Υπηρεσία:
Η Γραμματεία «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως» ιδρύθηκε με το Διάταγμα της 3/15ης Απριλίου του 1833. Σε αυτήν ενσωματώθηκε η Γενική Εφορεία των Αρχαιοτήτων, η οποία ιδρύθηκε με Νόμο της Αντιβασιλείας (10ης/22ης-5-1834). Με το Σύνταγμα του 1844 οι Γραμματείς της επικράτειας μετονομάστηκαν σε Υπουργούς.
Η ονομασία Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως καθιερώθηκε νομοθετικά με τον Νόμο ΛΓ’ της 3/7ης-6-1846. Για πρώτη φορά τότε προβλέφθηκε η εσωτερική διαίρεση του Υπουργείου, και η δημιουργία ειδικού τμήματος για τις αρχαιότητες και τα μουσεία, που ονομάστηκε Τμήμα (Β’) Αρχαιολογικό.
Αρχικά, επί Όθωνος η επικράτεια ήταν διαιρεμένη σε 3 αρχαιολογικές περιφέρειες (Αττικής και Στερεάς, Πελοποννήσου και Νήσων), ενώ το 1886 οι αρχαιολογικές περιφέρειες ανήλθαν σε 11 (ΦΕΚ Α΄ 15). Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι αρχαιολογικές περιφέρειες το 1910 ήταν 7 (Ν. 3730, ΦΕΚ Α΄ 178), ενώ το 1915 η επικράτεια διαιρέθηκε εκ νέου σε 12 αρχαιολογικές περιφέρειες (ΦΕΚ Α΄ 80).
Το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως μετονομάστηκε το 1926, σε Υπουργείο Θρησκευμάτων και Παιδείας (ΦΕΚ Α΄ 140) . Οι αρχαιότητες και η διαχείρισή τους εξακολούθησε να βρίσκεται στην αρμοδιότητα του ανεξάρτητου Τμήματος Β΄ (Αρχαιολογικό). Το 1937 το Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας (ΦΕΚ Α΄ 267). Δημιουργήθηκε η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, Γραμμάτων και Καλών Τεχνών, στην οποία υπαγόταν η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων. Η τελευταία είχε δύο τμήματα: το Τμήμα Α΄ Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων και το Τμήμα Β΄ Αναστηλώσεως Αρχαίων Μνημείων. Με τον Α.Ν. 1158/1938 (ΦΕΚ Α΄ 121) το Τμήμα Αναστηλώσεως Αρχαίων Μνημείων αναβαθμίστηκε σε ανεξάρτητη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων και Ιστορικών Μνημείων.Με τον Α.Ν. 1491/1941 (ΦΕΚ Α΄ 455) καταργήθηκε η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, Γραμμάτων και Καλών Τεχνών. Στην υφιστάμενη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων συμπεριελήφθη και η Υπηρεσία Αναστηλώσεως. Με το Ν.Δ. 1521/1942 (ΦΕΚ Α΄ 182) προστέθηκαν στις αρμοδιότητες της Διευθύνσεως Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων το Τμήμα (Α΄) Διοικητικόν, Απαλλοτριώσεων και Αρχαιολογικών Πόρων και το Τμήμα (Β΄) Προσωπικού, Διεκπεραιώσεως και Αρχείων.
Με το Β.Δ. 634/1960 (ΦΕΚ Α΄ 143) η Υπηρεσία Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως υπήχθη στο Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Αποτελούνταν από: (Α) τη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων (Τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων και Ανασκαφών, Τμήμα Μουσείων, Τμήμα Απαλλοτριώσεων), (Β) τη Διεύθυνση Αναστηλώσεως (Τμήμα Μελετών, Τμήμα Εκτελέσεως) και (Γ) το Τμήμα Διοικητικού. Το 1966 η Υπηρεσία μετονομάστηκε σε Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως (ΓΔΑΑ) (ΦΕΚ Α΄ 184) και είχε τις ακόλουθες τρεις Διευθύνσεις: (1) Διεύθυνση Αρχαιοτήτων (Τμήμα Α΄ Αρχαιολογικών χώρων και Διώξεως της Αρχαιοκαπηλείας, Τμήμα Β΄ Μουσείων και Ιδιωτικών Συλλογών, Τμήμα Γ΄ Απαλλοτριώσεων και Τμήμα Δ΄ Καλλιτεχνικής, Τεχνικής και Εκπαιδευτικής Οργανώσεως). (2) Διεύθυνση Αναστηλώσεως (Τμήμα Α΄ Μελετών και έργων Μνημείων, Τμήμα Β΄ Μελετών και έργων Μουσείων). (3) Διεύθυνση Ξένων Σχολών, Ανωτάτων Ιδρυμάτων και Πολιτιστικών Σχέσεων (Τμήμα Α΄ Συντονισμού, Τμήμα Β΄ Δημοσιευμάτων και Πνευματικής Δραστηριότητος). Η τήρηση του αρχείου ανατέθηκε στο Τμήμα Γραμματείας.
Με το Ν.Δ. 957/1971 (ΦΕΚ Α΄ 166) ιδρύθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών (ΥΠΠΕ). Με το Π.Δ. 941/1977 (ΦΕΚ Α΄ 320) η ΓΔΑΑ απέκτησε τη διάρθρωση, που με μικρές διαφοροποιήσεις ισχύει μέχρι τις μέρες μας. Απαρτίζεται από: (α) την Υπηρεσία Αναστήλωσης, (β) τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΔΠΚΑ), (γ) τη Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΔΒΜΜ), (δ) τη Διεύθυνση Αρχείου Μνημείων και Δημοσιευμάτων (ΔΑΜΔ), (ε) τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαιοτήτων, (στ) το Τμήμα Απαλλοτριώσεων και (ζ) τη Γραμματεία του Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Στη ΔΠΚΑ ανήκε το Τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων και Φυσικών Τοπίων (Α1), το Τμήμα Μουσείων (Α2) και το Τμήμα Ξένων Σχολών (Α3). Αντίστοιχη διάρθρωση ακολουθήθηκε και για τη ΔΒΜΜ (Τμήμα Β1, Β2). Η ΔΑΜΔ απαρτίστηκε από το Τμήμα Αρχείου Μνημείων και το Τμήμα Δημοσιευμάτων. Μεταξύ των κυριότερων αρμοδιοτήτων της τελευταίας ήταν η τήρηση του Αρχείου της Κεντρικής Υπηρεσίας (ΓΔΑΑ).
Με τον Ν. 1558/1985 (ΦΕΚ Α΄ 137) το Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ). Με το Π.Δ. 426 (ΦΕΚ Α΄ 163/30-11-1990) τόσο η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων όσο και η Διεύθυνση Αναστήλωσης μετατράπηκαν σε Γενικές Διευθύνσεις. Η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων είχε την ακόλουθη δομή: (Α) Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, (Β) Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, (Γ) Διεύθυνση Αρχείου Μνημείων και Δημοσιευμάτων, (Δ) Διεύθυνση Συντήρησης, Τμήμα Απαλλοτριώσεων και Γραμματεία Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Με το Π.Δ. 191/2003 (ΦΕΚ Α΄ 146) η Κεντρική Υπηρεσία διαιρέθηκε σε τέσσερις Γενικές Διευθύνσεις. Στην αρμοδιότητα της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΓΔΑΠΚ) υπάγονταν επτά Διευθύνσεις και δύο Τμήματα. Η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΔΠΚΑ) συγκροτήθηκε από το Τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων και Αρχαιογνωστικής Έρευνας (Α1), το Τμήμα Ελληνικών και Ξένων Επιστημονικών Ιδρυμάτων, Οργανισμών και Διεθνών Θεμάτων (Α2) και το Τμήμα Γραμματειακής και Οικονομικής Υποστήριξης (Α3). Αντίστοιχα η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΔΒΜΑ) συγκροτήθηκε από τα Τμήματα Β1, Β2 και Β3. Η ΔΑΜΔ μετονομάστηκε σε Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων (ΔΕΑΜ).
Με το Π.Δ. 186/2009 (ΦΕΚ Α΄ 213, 7-10-2009) το Υπουργείο Πολιτισμού συγχωνεύτηκε με το Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης (ΥΠ.ΠΟ.Τ.). Με το Π.Δ. 85/2012 (ΦΕΚ Α΄ 141, 21-6-2012) συγκροτήθηκε το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού (Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.). Με το Π.Δ. 118/2013 (ΦΕΚ Α΄ 152, 25-6-2013) το Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠ.ΠΟ.Α.). Με το Π.Δ. 24 (ΦΕΚ Α΄ 20, 27-1-2015) το Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων (Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ.). Με το Π.Δ. 70 (ΦΕΚ Α΄ 114, 22-9-2015) ανασυστάθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠ.ΠΟ.Α.). Με το Π.Δ. 77/2023 (ΦΕΚ Α' 130, 27-6-2023) το Υπουργείο μετονομάστηκε σε Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ.).
